Dobry żart tymfa wart

[Cortazar]

Po temacie 'Groszowe sprawy' kontynuuje cykl numizmatyczny. Dziś będą 'Tymfy'.

 

Poniżej powiększony obraz pierwszej polskiej złotówki zwanej potocznie 'tymfem' (tynfem). Co na niej widzimy?

 

Awers:

Czytając zgodnie z ruchem wskazówek zegara od godziny 1 do 11 napis zewnętrzny a następnie wewnętrzny: „Dat praetium servata salus potiorque metallo est” czyli („Zbawienie ojczyzny daje tu cenę i lepsze jest od metalu”) lub (Cenę daje ocalenie kraju i to lepsze jest od kruszcu).

W środku monogram króla Jana II Kazimierza - I (Ioannes) C (Casimirus) R (Rex) w koronie.

 

Rewers:

Na obwodzie napis: MONETA NOVA ARG REGNI POLONIE i data 1663r. (Moneta nowa srebrna królestwa Polskiego).

W środku na tarczy orzeł jako symbol Polski, pogoń jako symbol Litwy oraz snopek czyli herb rodu Wazów. Pod spodem rzymskie 30 GRO POL czyli 30 groszy polskich równowartość 1 złotówki. Z obu boków herbu małe literki A i T oznaczające Andrzej Tymf mennica poznańska. Powyżej królewska korona (nie mylić z wirusem ).

 

 

'Tymfy' były bite w latach 1663-1666 i były ewenementem w systemie monetarnym. Do tej pory w obiegu występowały takie srebrne monety jak:

- 2 talary,

- 1 talar (równowartość 90 groszy),

- pół talara,

- ort (18 groszy),

- szóstak,

- trojak,

- półtorak,

- grosz oraz

- szeląg (bity w srebrze oraz w miedzi)

- monety zagraniczne

W obiegu były też monety złote:

- półdukat,

- dukat (180 groszy),

- dwudukat,

- portugał (1800 groszy i masa prawie 35g złota próby 986)

 

W wyniku katastrof gospodarczych wywołanych licznymi wojnami na terenie Rzeczpospolitej, sejm podjął decyzję o ratowaniu skarbca poprzez bicie tzw. monet kredytowych. Najpierw zmniejszono wartość drobnej monety szeląg z jednej trzeciej na jedną czwartą grosza i bito ją z miedzi zamiast srebra (obecnie popularna ich nazwa to 'boratynki') a następnie zdecydowano o biciu monety jednozłotowej, której wartość ustalono na 30 groszy.

 

Jednak główny zarządca mennic, niejaki Andrzej Tymf w porozumieniu z królem Janem Kazimierzem oraz podskarbim zdecydowali o znacznym zmniejszeniu zawartości srebra. Przyczyn i poszczególnych celów omawiał tutaj nie będę gdyż są one raczej oczywiste jednak oficjalna wersja opisana została na monecie. (W celu ratowania ojczyzny (sic!))

 

Nowa moneta był bita z kiepskiego srebra próby ośmiołutowej, czyli 0,500 w systemie dziesiętnym. Waga katalogowa to 6,73 grama a więc równowartość ok 12 groszy zgodnie z panującą wówczas ordynacją menniczą z 1650r.

 

Ludzie bardzo niechętnie przyjmowali te monety zdając sobie sprawę z faktu jej realnej wartości. Cała akcja pogłębiła i tak szalejącą już inflację w kraju. Dla ludzi były to bezwartościowe blaszki, a że wybito ich na sumę ponad 6 milionów (ówczesny dochód państwa to 2,7mln zł) to skutek ekonomiczny był katastrofalny. Do tego pojawiało się coraz więcej fałszerstw. Z rynku znikały wartościowe monety, rosły ceny, zamarł handel zagraniczny, wstrzymywano kredyty. W wielu krajach powszechne były płatności innymi walutami, również w Polsce w obiegu można było spotkać obce waluty i polskimi monetami można było płacić zagranicą. Tymfów i boratynek nie przyjmował nikt poza granicami kraju. Trzymając tymfa w ręku zwykło się mawiać 'dobry żart tymfa wart', czyli w praktyce nie można było za niego kupić tyle ile oficjalnie był warty.

Jakub Łoś w swoich pamiętnikach zamieścił satyryczną modlitwę do Jana Kazimierza wzorowaną na "Ojcze Nasz", w której wysyłał Tymfa i Boratiniego do "czorta, piekła przeklętego", narzekając jednocześnie na brak dobrej, dawnej monety.

 

Po trzech latach tymfy przestano bić, Andrzeja Tymfa chciano osądzić lecz ten uciekł z kraju i słuch o nim zaginął, po dwóch latach król abdykował a Rzeczpospolita na długie lata pogrążyła się w ekonomicznej zapaści. Mimo tego obieg tymfa w kraju utrzymywał się jeszcze prawie sto lat.

 

Dziś tymfy można już kupić za niecałe sto złoty, zależnie od stanu zachowania i ich wartość jest tylko kolekcjonerska.

 

Pierwsze złotówki nie wykonane ze złota nie zrobiły furory w tamtych czasach podobnie jak nie robią jej i dziś.